დაგვეცნენ ჩვენ ოსები წარსულში. იკრიბებოდნენ ჯგუფებად და ეცემოდნენ სოფლებს. დღეს - სოფელ არახვეთს, ხვალ მლეთას, ზეგ - სეთურებს...

სადაც მივიდოდნენ ისინი, მოითხოვდნენ დაეკლათ მათთვის თეთრი ხარი, მოეხარშათ ძვლებისგან ნახარში, დაელევინებინათ ლუდი. ამის გარდა ეძახდნენ “მართებულს“ - მოითხოვდნენ მოეყვანათ მათთვის გოგონა ანდა ახალგაზრდა ქალი, ღამით გასართობათ და ყოველივე ეს მათთვის, თითქოსდა წილში ემართად. დადგა ბურდულების ჯერი. კოშკი, როგორც მათზე იძახიან ჰქონიათ მაღალი. ბურდულები ყოფილან ცხრა ძმა და ჰყოლიათ ერთი და. ტირილი დაუწყია ამ გოგოს „პატივს ამხდიან ველურები, სად გამოვყო თავი, სულ ერთია თავს არ ვიცოცხლებო“.

- ცხრა ძმავე გავწყდებით, მაგრამ ჩვენ დას არავის შეურაწყოფინებთო.

დაიწყეს ლასტების დაწვნა და იმ ორმოების ამოქოლვა, რომელიც სახლის ძირში იმყოფებოდა. დაკლეს ხარი და გაუმართეს ოსებს ნადიმი. ამ დროს მოითხოვეს ოსებმა „მართებული“...

 

-“დაისვენეთ ცოტა, გოგოს სცხვენია და როცა მობრუნდება, მაშინვე შემოვიყვანთ თქვენთან“. წამოწვნენ მთვრალი ოსები და ჩაეძინათ გოგოს მალოდინში. ამ დროს ჩაჭრეს ძმებმა ლასტები და ოსები ორმოში ჩაიყარნენ. დაეცნენ მათ ცხრავე ძმა ხანჯლებით და დაფხვშვნეს ისინი, როგორც ქადის შიგთავსი.

როცა გაიგეს ეს ამბავი დანარჩენმა მთიულებმა ძალიან დაღონდნენ, შეშინდნენ და ბურდულებზე ძალიან გაჯავრდნენ.

-“ახლა რა ვქნათ ჩვენ? “მოვა მტრის ჯარი და ცეცხლს მისცემენ მთელ ჩვენ კუთხესო. ბურდულები ჩაიკეტნენ თავის კოშკში. ბოლოს და ბოლოს გამოჩნდა ერთი ჭკვიანი კაცი, რომელმაც უთხრა მთიულებს:

- მივცეთ დრო ბურდულ ძმებს, რაღანც ეს ყოველივე მათ ჩაიდინეს, თვითონვე მოიგონებენ რამესო. შემდეგ ორი მთიული (მათ შორის ერთ-ერთი ყოფილა გვარად მიდელაური) ჩოხის დაშვებული ბოლოებით, როგორც მთაშია მიღებული გაემართა ბურდულთა კოშკისაკენ მოსალაპარაკებლად. „ჩვენ საჩხუბრათ არ მოვსულვართ, მოლაპარაკება გვინდა“- აუხსნეს მისულებმა. კოშკიდან კი ძმებმა გადმოსძახეს: „დაგვეხმარეთ ჩვენ, მოიქეცით ჩვენნაირად და სამუდამოთ განვთავისუფლდებით მტრისაგან“.

სოფელ საყურიანთის ზევით, დიდველის ვაკეზე, ერთობლივათ გათხარეს თხრილი, გადეს სარები, დაალაგეს მასზე წვრილი ტოტებისგან დაწნილი სალტეები, დაყარეს მასზე ბალახი და კარგად დატკეპნეს. (ეს ნათხრილები ეხლაც შესამჩნევია)

მალევე შეიტყვეს ოსებმა თავიანთი თანამოძმეების დაღუპვის ამბავი და დაიწყეს შეკრება.

ოსეთში იკრიბება ჯარი, მათ ხელმძღვანელობს სალმი, „გადავიდეთ მთიულეთში და ნაღვარევს დავესხათ თავს“, და გამოვაყოლოთ გოგოები და ქალები“ -სალმის მივართვად ძღვნათ.

მთელი მთიულეთი შეიკრიფა დიდველის ვაკეზე. ელოდებიან მტერს, რათა შეებრძოლნონ მათ. მოვიდნენ ოსები და შენიშნეს მთიულეთის ჯარი. ოსებმა ცხენიანათ იწყეს მთიულთა მიერ გათხრილ თხრილში ჩავარდნა, რომელთაგანაც უმეტესი დაიღუპა.

შეიკრიფა მთიულეთის ჯარი, რკინის ჯაჭვით შეიმოსა ტანი და შვიდი ათასი ოსიდან - შვიდი კაციღა გადაურჩა სიკვდილს. „დაბრუნდით სახლში და წაიმძღვარეთ თქვენი ჯარის დაღუპვა“.

დაიწყეს ფიქრი მთიულებმა: როგორ დაესაჩუქრებინათ ბურდული ძმები, რომელთა მეთაურობითაც გაანთავისუფლეს კუთხე მტრის ბატონობისაგან. ბურდულებმა თვითონვე მოითხოვეს: - „დაე, ჩვენ ვიქნებით წმინდა ლომისის მომსახურე ხალხი, დაე, ჩვენგან აირჩეს ყოველთვის დეკანოზი“. ( და ეს წესი დღესაც ასეა და დღესასწაულებზე დაკლული შესაწირის წილი მათ ეკუთვნის).

ამით დააჯილდოვეს ბურდულები სამუდამოთ. ასევე მიანიჭეს მათ ჰეროვანობა. გადაწყვიტეს: მათი პრივილეგია „ქალი უშურველი, სუფრა უწევარი“. ადამიანს ბურდულის გვარიდან დაუპატიჟებლათ შეეძლო ნებისმიერ სუფრაზე მისვლა, და მათთვის ქალი არ შეეძლოთ, რომ არ მიეთხოვებინათ.

ძველათ, ხომ ბევრი წვალება სჭირდებოდა მაჭანკალს: სამი წელი მაინც უნდა ევლოთ მაჭანკლებს. დეკანოზებს და მათ გარემოცვასაც უნდა მიეღო ამაში მონაწილეობა. ბურდულებისთვის კი უარი არ შეიძლებოდა, მალევე უნდა მიეცათ მათთვის თანხმობა. ხმამაღლა ჟღერდა ბურდულის გვარი მთიულეთში. „შესაწირი ცხვარი იქნებოდა თუ მამალი ძროხა, ჩვენ ვკლავდით ყოველთვის, ჩვენ გვეძახდნენ. თუ არა ბურდული შესაწირის დაკვლა არ შეეძლო არავის“.

 

 

სანდრო ბურდულის ნაამბობი (მანგლისიდან)

მთიულებმა ოსებზე გამარჯვების წლისთავი იზეიმეს, გაიმართა ლხინი, ბურდული ძმები ფერხულში ჩაებნენ. პატივისცემის ნიშნად - მხრებზე სხვა გვარის წარმომადგენლები დაიყენეს, თან შესძახეს: „თქვენ, რომ არ დაგვხმარებოდით, ჩვენ ვერას გავხდებოდითო“. (ასეთი თავმდაბლობით გვეკეთებინოს კეთილი საქმე).

ღმერთმა ღირსება და მხნეობა მოგმადლოთ ბურდულებო!

პატივისცემით ქეთევან ბურდული (სანდრო გოგიას ძე ბურდულის ქალიშვილი)

 

  ქართულ ენაზე მასალა მომზადდა მამუკა ბურდულის მიერ

 

ГРУЗИНСКИЕ НАРОДНЫЕ ПРЕДАНИЯ И ЛЕГЕНДЫ

                                  Перевод Е.Вирсаладзе

О НАРОДНЫХ ГЕРОЯХ — БОРЦАХ ЗА РОДИНУ

 

140.Андрези рода Бурдули

 

Нападали на нас осетины в старину. Собирались отрядом и нападали на села. Сегодня — на село Архвати, завтра — на Млету, послезавтра— на Сетурни...
   Куда придут они, должны им белого бычка зарезать, навар из костей сварить, пивом напоить. А кроме того,— «мартебули» называли— девушку или молодую женщину должны были им привести. Ночью уложить с ними для забавы.
Должны были принимать их по жребию. И вот выпал жребий роду Бурдули. Башня была у них, говорят, высокая. Было их девять братьев, и имели они одну сестру. Плачет, оказывается, та девушка: «Обесчестят меня! Куда же я денусь потом? Не жить мне, порешу я себя».
   — Все девять братьев поляжем, но ее не отдадим на поругание.
Сплели они ласти, укрепили над ямой, которую вырыли в доме. Зарезали быка, устроили пир осетинам. Тут потребовали они «мартебули»...
   — Отдохните пока. Девушка она, стыдится. Как стемнеет, заведем ее к вам.
Прилегли они, пьяные, уснули в ожидании девушки. Тут обрубили братья ласти. Посыпались в яму враги. Навалились на них вдевятером и искрошили их, как начинку для када. Кинжалами изрубили их.
Как узнали об этом остальные мтиульцы — опечалились. Испугались, бросились все к Бурдули в гневе.
   — Что же нам делать теперь? Придет вражье войско и предадут огню весь наш край!
Бурдули заперлись в своей башне. Наконец нашелся умный человек, сказал мтиульцам:
   — Дайте срок братьям Бурдули. Коли это они свершили, и другое надумают что-либо.
Потом, как в обычае у нас, в чохе с опущенными полами0 пошли к башне Бурдули двое из мтиульцев. Один из них Миделаури был родом.
   — Не ссориться пришли — поговорить хотим. Сказали им девять братьев тогда:
   — Помогите нам, сделайте по-нашему,— и навсегда избавимся от врагов.
Возле деревни Сакурианти вырыли сообща большой ровна Дидвели и сейчас видны его следы. Повбивали колья на его дно, перекрыли тонким ласти, нарезали дерна и заложили сверху.
В то время прослышали осетины о гибели своих братьев, собрались все.

     В Осетии собирается войско, Салми его возглавляет,
     Перейдем в Мтиулети, в Нагвареви нагрянем,
     Выберем себе девушек и женщин, Салми их преподнесем

   Вся Мтиулети собралась в долине Дидвели. Ждут врага, хотят встретить его. Пришли осетины и увидели мтиульское войско. Летят осетины на лошадях и прямо в ров падают, гибнут на кольях.

     Собралось мтиульское войско, железом одели тела,
     Из семи тысяч человек семерых отпустили мы домой:
     «Возвращайтесь, несите домой весть о гибели вашего войска».

   Стали думать мтиульцы: как вознаградить тех девять братьев, что освободили страну от врага? Бурдули сами потребовали, сказывают:
   — Пусть мы будем слугами святыни Ломиси, пусть из нашего рода будут деканози. (И сегодня так это, и доход от празднеств весь им принадлежит.)
   Этим и одарили их на все времена. И еще одарили их сверх того. Решили: «Человек из рода Бурдули к столу неззаным может являться и девушку любую в жены выбрать».
   В старину ведь много мучений было со сватовством: три года должны были ходить сваты. Деканози и весь род должны были принять в этом участие. А для Бурдули отказа не было. Немедля должны были дать согласие.
   Громкое было имя у рода Бурдули. И жертвенную скотину мы резали всегда. Приглашали нас. Коли не Бурдули, не мог зарезать жертвенную скотину никто.